काठमाडौँ — स्ट्यान्डअप कमेडियन अपूर्व क्षितिजलाई नेवार समुदायको कला, संस्कृति र लवजलाई लिएर अपमानजनक व्यंग्य गरेको भन्दै आइतबार प्रहरीले नियन्त्रणमा लियो । शुक्रबार युट्युब च्यानल कमेडी क्याफेमा सार्वजनिक गरिएको ‘नेवारको परम्परा’ शीर्षकको स्ट्यान्डअप कमेडीले नेवार समुदायमाथि आँच पुर्याएको भन्दै उनीमाथि थुप्रै खनिए ।
विवादित बनिसकेपछि अपूर्वले उक्त भिडियो सामाजिक सञ्जालदेखि सबै प्लेटफर्मबाट हटाए । सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमा माफी माग्दै पोस्ट लेखे । भिडियोमा माफी माग्नुपर्ने माग आइसकेपछि भिडियोमा आफूले उक्त कन्टेन्ट कसैलाई चित्त दुखाउनलाई भन्दा पनि हसाउनका लागि बनाएको भनेर माफी मागे ।
‘विगत चार वर्षदेखि म कमेडी गर्दै आएको छु । हामीले जोक लेखेर ठाउँ-ठाउँमा प्रस्तुत गर्छौं । यो १२ मिनेटको कन्टेन्ट मैले धेरै ठाउँमा प्रस्तुत गरेको थिएँ । काठमाडौं, ललितपुर र भक्तपुरमा प्रस्तुत गर्दा कसैलाई पनि चित्त दुखेको थिएन । हामीले पनि कुन कुराले चित्त दुख्दा/नदुख्ला भनेर कति कुरा परिवर्तन गरिरहेका हुन्छौं । तर, यसमा दर्शकले ठिकै छ भन्ने प्रतिक्रिया आएको थियो,’उनले फेसबुकमा सार्वजनिक गरेको भिडियोमा भनेका छन्,’तर, यो विषयले अरुको चित्त दुखाउँछ भन्ने आफैंलाई ज्ञान नभएको हो जस्तो लागेको छ । त्यही अनुभव भएर मैले भिडियो डिलिट गरिसकें । यो भिडियोमार्फत पनि म सबैलाई सरी भन्न चाहन्छु । यो इस्युलाई यहीँ टुग्यांदिनु होला ।’
जोक बनाउने क्रममा आफूबाट गल्ती भएको उनले भिडियोमा स्विकारेका छन् । ‘गल्तीहरु हुन्छन् । विगतमा मैले आफ्नै समुदायको पनि नराम्रो कुराहरु उठाएर कमेडी गरेको छु । मैले चित्त दुखाउनका लागि केही गरेको होइन, हँसाउनकै लागि गरेको हो । त्यो गर्ने क्रममा कतिले अनुसन्धान पुगेन भन्नु भएको छ र त्यो पनि हो नै । ‘मेरो साथीहरु पनि नेवार हुनुहुन्छ,’उनले थप भनेका छन्,’यो होइन कि मलाई नेवारी खानेकुरा, भाषा मन नपर्ने होइन । म आफैं पनि भोजहरुमा गइरहेको हुन्छु । मेरो त्यस्तो नियत होइन । तर, जोक गर्ने क्रममा अनुसन्धान पुगेन, चित्त दुख्यो भन्नु भएको छ । हँसाउने बेलामा गल्ती भएको हो । आगामी दिनमा यस्तो विषयमा ध्यान दिनेछु ।’
सामाजिक सञ्जालबाट भिडियो हटाउँदै क्षमायाचना मागिसकेपछि पनि प्रहरीले अपूर्वलाई नियन्त्रणमा लिनु ‘हास्यास्पद’ रहेको अर्का कमेडियन प्रणेश गौतम बताउँछन् । यसअघि उनलाई पनि व्यंग्यात्मक शैलीमा ‘वीरविक्रम–२’को समीक्षा गरेको आधारमा प्रहरीले ८ दिनसम्म प्रहरी हिरासतमा राखेको थियो । ‘त्यसरी अपूर्वलाई प्रहरीले थुन्नु त हास्यास्पद नै हो । चित्त पनि दुख्यो । हिजो उनलाई भेट्न जाँदा पनि खासै भेट्न दिइएन । यस्तो बेलामा आफ्नो कोही नजिक भए राम्रो हुन्थ्यो । सायद यो सब उनलाई कमजोर बनाउन नै गरिएको हो,’प्रणेशले भने,’खासमा कमेडियनको जोक्सलाई उहाँहरु विचार सोच्नुहुन्छ । त्यो त हाम्रो विचार हुँदैन । हामीले त जोक्स प्रस्तुत गर्छौं । त्यही जोकलाई सोच ठानेर उहाँहरु आफ्नो शक्ति देखाउन कमेडियनलाई प्रहरीमा लानुहुन्छ ।’
अपूर्वको नियत नेवार समुदायलाई उडाउनु नरहेको प्रणेशको भनाइ छ । ‘नियतवश नै कसैले जोक्स गर्दैछ भने त्यो देखिन्छ नै । तर त्यही समुदायका मानिसहरुले कमेन्टमा क्षितिजलाई धोती, भेले, टिन फलाम बेच्ने भन्दै लेख्नुभएको छ । उनीहरुको घृणा त्यसरी कमेन्टमा देखिन्छ । तर अपूर्वले भिडियोमा आफूले त्यो समुदायबारे अब्जर्भेसन गरेको कुराले हँसाउन खोजेको हो,’प्रणेशले भने,’हाम्रो पुस्ताको युवा कमेडियनहरु प्रोफेसनल भइसकेका छैनन् । अपूर्व, हामीले कमेडी गरेको ४/५ वर्ष भयो । यतिको समयमा राम्रो कमेडियन बनेर निस्कन गाह्रो छ । कमेडीमा त कन्टेन्ट हसाउँछ कि हँसाउँदैन भन्नै नै प्रमुख हुन्छ । अपूर्वको भिडियोमा त्यो समुदायप्रतिको घृणा देखिँदैन । त्यो भिडियो त्यति हाँस उठ्दो पनि छैन ।’
यस्तो घट्नाले कमेडियनहरुमा कुनै समुदाय, भाषा, लिंग, रंगमाथि कन्टेन्ट बनाउनुअघि सोच्नुपर्ने बनाएको प्रणेशको अनुभव छ । ‘फेरि हामीले मोटो, कालो, गोरोलाई कसरी भन्ने सोच्न थालियो भने कमेडियनको मृत्यु त्यहीँ भइसक्छ । कमेडियनले त भन्न खोजेको कुरा हाँस उठ्दो छ कि छैन भन्ने सोच्ने काम हो,’उनले थपे,’अहिले अपूर्वलाई त्यसरी नै सोच्न बाध्य पारिएको छ । खासमा अपूर्वलाई भिडियो हटाउन लगाउनु, प्रहरीकोमा पुर्याउनु नै गलत हो । उहाँहरुको चित्त दुखेको छ भने अपूर्वलाई अनुसन्धान पुगेको छैन भने भनिदिने हो । त्यसरी ८० जना उठेर उसको विरुद्धमा नारा लगाउने होइन ।’
कमेडियन सीता न्यौपाने यस्तो अवस्थामा कमेडियनलाई प्रहरीकोमा पुर्याउनुभन्दा क्षमा दिने र लिने वातावरण सिर्जना गरिदिनुपर्ने धारणा राख्छिन् । ‘जात, जाति र धर्मका सवालमा हामीले अरुलाई होच्च्याउनु त हुँदैन । तर, यसरी सोझै पक्राउ गर्नुभन्दा पहिले कमेडियनलाई सुध्रिने मौका दिनुपर्छ भन्ने लाग्छ । अपूर्वले माफी मागिसकेपछि सुध्रिने मौका खोइ त दिएको ?,’ प्रश्न गर्दै भनिन्,’दर्शकले कमेन्टमा मनलाग्दी छाडा बोल्न पाइने, उसलाई होच्याउँदै बोल्ने । कमेन्टमा कति छाडा कुरा बोलिरहेका हुन्छन् ।’ यसअघि कमेडी हबको एउटा ट्रेलरमा भगवान् शिवसँगको एक दृश्यले सीता पनि विवादमा तानिएकी थिइन् । सीता नेपाली समाज अझै यस्ता विषयमा रमाइलो मान्न तयार नभएको बताउँछिन् । सीता थप्छिन्,’विदेशीहरूको कमेडीमा क्याथोलिकलाई उडाएरै जोक्स बनाइरहेको सुनिन्छ । त्यसलाई रमाइलो मान्दै हेर्नुहुन्छ । हाम्रो समाज त्यहाँसम्म पुगेको पनि छैन । सानो कुरोलाई पनि ठूलो विषय बनाइएको हो कि भन्ने पनि लाग्छ ।’
नेपग्याजमका लेखमणि त्रिताल भने अपूर्वलाई प्रहरी नियन्त्रणमा राख्नुमा खासै समस्या देख्दैनन् । ‘यस्तो विषयलाई प्रहरीले नै मिलाइरहेको हुन्छ । यसरी एकअर्कासँग झैझगडामा उत्रिनुभन्दा प्रहरीले नै नियन्त्रमा लिनु ठीक होजस्तो लाग्छ,’लेखमणिले भने,’समग्रमा उनको भिडियो त्यति अपमानजनक त थिएन । तर केही लाइनहरु नभनिदिएको भए हुन्थ्यो भन्ने भयो मलाई । धर्म, संस्कृति जोडिएको विषयमा मजाक उडाउँदा गाह्रै हुन्छ ।’ कमेडियनहरुले यस्तो संवदेनशील विषयमा अध्ययन/अनुसन्धान गरेर मात्र कमेडी गर्नुपर्ने लेखमणि बताउँछन् । ‘अपूर्वले माफी मागिसकेका हुनाले उनलाई त्यो समुदायलाई माफ गरिदिए राम्रो । अरुले पनि यो घटनाबाट सिक्न पाउनेछन्,’उनले भने ।
हास्यकलाकार मनोज गजुरेल यस्तो घटनाले कमेडीमाथि नयाँ बहस आवश्यक बनाइदिएको बताउँछन् । ‘यसले के कमेडी हो, के कमेडी होइन भन्ने विषयमा एउटा राम्रो बहस हुन जरुरी छ भन्ने लागेको छ । हामी कमेडियनहरुले पनि के विषयमा कमेडी गर्ने भन्ने खालको एउटा आफ्नो सम्पादकीय बनाउन जरुरी देखियो । हाम्रो कमेडीले कसैको आत्मसम्मानमा चोट लगाउनु भएन । कसैको इगोको प्रहार कमेडीमा हुनु
भएन,’गजुरेलले भने,’अपूर्वको प्रकाउ दु:खद विषय हो । यसले हामी सबैलाई एकपटक सोच्न बाध्य गराएको छ । जुन समुदायले आफ्नो आत्मसम्मानमा ठेस पगेको अनुभव गर्नु भएको छ, उहाँहरुको आत्मसम्मान फर्कने गरी र कलाकारको पनि पाठ सिक्ने रूपमा यो समस्याको समाधान चाँडै हुन्छ भन्ने लागेको छ ।’
अपूर्वले जुन समुदायको चित्त दुखाए, त्यसमा उनले आफ्नो गल्ती नै स्विकारेका छन् । तर, यसरी व्यंग्य गरेकै आधारमा प्रहरीले नियन्त्रणमा राख्नु कमेडियनलाई सबक सिकाएझैं भएको केही कलाकारको भनाइ छ ।
‘अब यसरी प्रहरीको नपुग्नु पर्ने हो भन्ने लाग्छ । क्षमा दिने र क्षमा माग्ने त हाम्रो पूर्वीय संस्कृति हो । यो दुवै कुरा भइदिएको भए राम्रो हुन्थ्यो,’ उनले जवाफमा भने । हास्यव्यंग्यका कुरा उठ्नासाथ गजुरेल एउटा कुरा दोहोर्याउन बिर्सँदैनन्,’सकेसम्म मेरो प्रस्तुति हेरेर मैले जसलाई व्यंग्य गर्छु त्यो पनि नरिसाओस् लजाओस् मात्रै । उसको मृत्यु नहोस् चसक्क चिमोटिओस् मात्रै । घाउ नलागोस् । सुरुवालको तुना खोलिओस् तर सर्वांग नदेखिओस् ।’
Discussion about this post